خبرگزاری هرانا – همزمان با روز جهانی زنان مدافع حقوق بشر، مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران با انتشار بیانیه ای از مقامات جمهوری اسلامی خواست که فعالیت های زنان مدافع حقوق بشر را در جامعه به رسمیت بشناسند و کنوانسیون رفع همه اشکال تبعیض علیه زنان را امضا و تصویب کند. در این بیانیه به پاره ای از خطرات و تهدیداتی که این گروه از مدافعان حقوق بشر در ایران با آنها مواجه هستند پرداخته شده است. لیستی از زنان فعال دربند نیز در این بیانیه به اشتراک گذاشته شده است.
مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران ضمن اشاره به تشدید برخوردها با زنان و دختران در ایران، “تجاوزهای جنسی” و “خشونت های جنسی” را از جمله تهدیداتی عنوان کرد که زنان مدافع حقوق بشر در ایران با آن مواجه هستند.
متن کامل بیانیه “مجموعه” در ادامه می آید:
«مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران روز زنان مدافع حقوق بشر را گرامی می دارد»
«وقتی در ایران بزرگ شدم، در میان پیچیدگی های جامعه ای که عمیقاً در مردسالاری و محافظه کاری مذهبی ریشه دوانده بود، نابرابری ها و بی عدالتی های فاحشی را دیدم که زنان و دیگر گروه های به حاشیه رانده شده با آن مواجه بودند. این تاب آوری بی سر و صدای زنان جامعه من که با تبعیض سیستماتیک مواجه بودند؛ آتشی را در من روشن کرد.»
در ۲۹ نوامبر، سازمان ملل متحد یاد و خاطره زنان مدافع حقوق بشر را گرامی می دارد، هر چند اذعان به این موضوع ضروری است که همه افراد درگیر در امر حقوق بشر، با خطرات و تهدیدهای مختلف در مسیر تلاش برای مبارزه با بی عدالتی های مختلف اجتماعی روبرو هستند.
در ۱۸ دسامبر ۲۰۱۳، مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه ای را در مورد زنان مدافع حقوق بشر تصویب کرد. این قطعنامه بر نقش محوری زنان در دفاع از حقوق بشر تأکید دارد و به طور اساسی تهدیدها و خطراتی را که آنها با آن مواجه هستند، به ویژه در قالب تجاوز جنسی و خشونت جنسی را برجسته می کند. خطرات و تهدیدهاتی که ممکن است از سوی نیروهای دولتی، کارکنان مجری قانون، نیروهای امنیتی و نقش آفرینان غیردولتی آنها را تهدید کند.
بیانیه سازمان ملل می گوید ساختارهای نابرابر قدرت مبتنی بر جنسیت در جامعه، زنان را در معرض سوء استفاده و قربانی شدن در نتیجه فعالیت های آنها به عنوان مدافعان حقوق بشر قرار داده است. علاوه بر این، ضروری است که به فقدان گزارشات رسمی در مورد این جنایات اشاره شود که اساساً ناشی از دسترسی محدود به عدالت و ترس از بدنام سازی است. در پایان، این قطعنامه بر ضرورت اتخاذ رویکردهایی در برابر خشونت جنسی برای حفاظت از زنان مدافع حقوق بشر و چالش های امنیتی که زنان در پیگیری عدالت با آن مواجه می شوند، تأکید می کند.
زنان مدافع حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران که برای پایان دادن به تبعیض سیستماتیک علیه آنها و همچنین اصلاحات اجتماعی-اقتصادی و حقوقی برای تأمین حقوق و عدالت خود مبارزه می کنند، در انجام فعالیت های خود با چالش های متعددی روبرو هستند. روزنامه نگاران، نویسندگان و دیگر فعالان زن که برای ترویج و حفظ حقوق بشر تلاش می کنند، به اشکال مختلفی با سوء استفاده، خشونت و چالش های قانونی مواجه می‌شوند.
طی سال های گذشته، دولت ایران اقدامات محدود کننده تری را به‌ویژه بر زنان اعمال کرده که منجر به سرکوب شدیدتر زنان مدافع حقوق بشر شده است.
در پی مرگ مهسا (ژینا) امینی، شاهد سرکوب خشونت آمیز معترضان و فعالان بودیم. مجموعه فعالان حقوق بشر بیست و شش فعال مدنی و مدافع حقوق بشر زن را شناسایی کرده که با محکومیت هایی از دو ماه تا ده سال حبس در زندان های ایران بسر میبرند. علاوه بر این، مجموعه فعالان حقوق بشر پنج زن فعال حقوق بشر دیگر را شناسایی کرده است که در انتظار صدور حکم هستند.
علاوه بر فعالان باید اشاره کرد که تعداد قابل توجهی از وکلای دادگستری که در زمینه حقوق بشر فعالیت داشته اند یا در حال حاضر در بازداشت هستند و یا پیشتر در مراجع قضایی به میزان قابل توجهی از احکام حبس محکوم شده اند. در اردیبهشت سال جاری، ۳۹۴ وکیل با صدور بیانیه ای ارعاب و صدور قرار بازداشت برای چهار وکیل دادگستری در شیراز را محکوم کردند. ارعاب وکلای دادگستری و وکلای مدافع حقوق بشر یک موضوع باسابقه در ایران است. این موضوع در پرونده صالح نیکبخت، وکیل خانواده مهسا امینی که به دلیل مصاحبه با رسانه های خارجی به اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام» به یک سال حبس تعزیری محکوم شد، مشهود است. جرم او این بود که در این مصاحبه‌ها به وضعیت اسفبار کولبرها در ایران پرداخته بود و از رفتار با زندانیان سیاسی (امنیتی) انتقاد کرده بود. اعتراض صالح نیکبخت به «نظریه کارشناس پزشکی قانونی» در پرونده مهسا امینی نیز از دیگر مصادیق اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام» از سوی دادگاه علیه او تلقی شده بود.
زنان مدافع حقوق بشر که به منظور استفاده از آزادی های خود از قانون حجاب سرپیچی می کنند، با خطرات آشکاری مواجه هستند. از زمان آغاز اعتراضات سراسری ۱۴۰۱، این مدافعان به دلیل مخالفت خود با حجاب اجباری به طور سیستماتیک مورد هدف دستگاه های امنیتی و قضایی قرار گرفتند، هر چند آنان نشان داده اند در مبارزه خود علیه تبعیض جنسیتی ثابت قدم هستند.
از جمله مدافعان برجسته حقوق بشر، نرگس محمدی، برنده جایزه صلح نوبل ۲۰۲۳ است که سابقه قابل توجهی در بازداشت های مکرر به دلیل فعالیت های خود دارد. آخرین دستگیری وی در ۲۵ آبان ۱۴۰۰ در مراسم بزرگداشت ابراهیم کتابدار، از جانباختگان اعتراضات آبان ۹۸ در کرج رخ داد. خانم محمدی به هشت سال حبس، هفتاد و چهار ضربه شلاق، دو سال تبعید و محدودیت های مختلف اجتماعی محکوم شد. علاوه بر این، وی به دلیل عدم رعایت قوانین حجاب در زندان، بارها مورد برخورد فیزیکی و اعمال محدودیت قرار گرفت.
شهادتنامه ای که توسط خانم محمدی از داخل زندان نگاشته شده بود و در آن مواردی از آزار و اذیت جنسی زنان بازداشت شده توسط نیروهای امنیتی در جریان دستگیری و بازجویی را شرح داده بود، به عنوان مدرک بر علیه وی در پرونده سازی جدید استفاده شد.
یکی از زنان فعال حقوق بشر در گفتگو با این نهاد اظهار داشت: “مسیر من به سمت دفاع از حقوق بشر نه بر مبنای انتخاب، بلکه از یک ضرورت آغاز شد. من در ایران بزرگ شدم، در میان جامعه پیچیده ای که عمیقاً مردسالاری و محافظه کاری مذهبی در آن ریشه دوانده است. نابرابری ها و بی‌عدالتی های فاحشی را دیدم که زنان و دیگر گروه های به حاشیه رانده شده با آن مواجه بودند. این تاب آوری بی سر و صدای زنان جامعه من که با تبعیض سیستماتیک مواجه بودند؛ آتش مبارزه را در من روشن کرد. اما به عنوان یک زن، چالش های من در این زمینه دو چندان بوده. من نه تنها با خطرات معمول یک مدافع حقوق بشر – مانند نظارت شدید، آزار و اذیت قانونی و توهین و افترا مواجه می شوم، بلکه لایه اضافی تبعیض جنسیتی را نیز تجربه می کنم. در جامعه ای که صدای من اغلب نادیده گرفته می شود، سخن گفتن درخصوص حقوق دیگران، به اقدامی علیه هنجارهای سنتی ما تبدیل میشود. بزرگترین ترس من این است که یک روز هزینه این سرپیچی، نه فقط آزادی من، بلکه زندگی من باشد.”
در نمونه ای آشکار از فقدان امنیت برای زنان مدافع حقوق بشر، دو روزنامه نگار زن برجسته مجموعاً به ۲۵ سال حبس محکوم شدند. نیلوفر حامدی، روزنامه نگار روزنامه شرق، در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۴۰۱ به دلیل انتشار عکسی از مهسا امینی در حالت کما، بازداشت شد و بدین ترتیب به عنوان اولین نفری که اقدام به انتشار این عکس کرده بود، شهرت یافت. متعاقباً الهه محمدی در هفتم مهرماه ۱۴۰۱ در پی سفر به شهر سقز و پوشش خبری مراسم خاکسپاری مهسا امینی، دستگیر شد.
زنان اغلب در کوچه‌ها، خیابان‌ها و حتی در بازداشتگاه‌های موقت در حین بازجویی، در معرض آزار و اذیت جنسی بی‌رحمانه و آزار کلامی با ماهیت جنسی قرار میگیرند. در خلال اعتراضات سال گذشته انتقال زنان از زندان قرچک به بازداشتگاه شاپور به عنوان نقطه عطفی در اعمال این آزارها شناسایی شد. بازداشتگاه شاپور به عنوان یکی از بدنام‌ترین و ترسناک ترین بازداشتگاه های تهران شناخته میشود که به «بازجویی های فنی» توام با ضرب و شتم فیزیکی، آویزان کردن و شکنجه برای گرفتن اعترافات اجباری شهرت دارد.
در جریان گفتگو این نهاد با یکی از زنان مدافع حقوق بشر، وی ابراز داشت؛ “من به دلیل احساس بی عدالتی عمیق به سمت فعالیت های حقوق بشر کشیده شدم. در ایران که بافت های حقوقی و فرهنگی با تارهای نابرابری جنسیتی بافته شده است، زن بودن و مدافع حقوق بشر بودن، مانند راه رفتن روی طناب است. هر گامی که برمی دارم و یا هر کلمه ای که می گویم، احتمالا پیامدهایی برای من دارد. برخلاف فعالین حقوق بشر مرد، فعالیت های من اغلب نه تنها به عنوان یک موضع سیاسی، بلکه خیانت به ماهیت زنانه تلقی می شود. خانواده ام از فقدان امنیت من در هراس اند و مشخص است که دلیلی برای این هراس دارند. من مورد تهدید، آزار و اذیت قرار گرفته ام و زیر سایه دائمی دستگیری احتمالی زندگی می کنم. اما این پیروزی های کوچک، تغییرات تدریجی و امید به آینده ای عادلانه‌تر است که مرا در این راه نگه می‌دارد. سخت ترین قسمت این است که با علم به اینکه علیرغم تلاش ما، ساختار قدرت علیه ما طراحی شده است و راه برابری و عدالت پرفراز و نشیب و پرخطر است، به فعالیت هایم ادامه میدهم”.
اقدام هماهنگ برای رسیدگی به خطرات و ارعاب شدیدی که زنان مدافع حقوق بشر در ایران با آن مواجه هستند، یک نیاز فوری است. لازم است که مقامات ایران کنوانسیون رفع همه اشکال تبعیض علیه زنان (CEDAW) را امضا و تصویب کنند که نشانه ای از تعهد به برابری جنسیتی باشد. دولت ایران باید حمایت از زنان مدافع حقوق بشر را در اولویت قرار دهد و سهم ارزشمند آنها را در جامعه به رسمیت بشناسد. علاوه بر این، مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران از مقامات ایران می‌خواهد که به سرعت قطعنامه مجمع عمومی در مورد حفاظت از زنان مدافع حقوق بشر را اجرا کند. جمهوری اسلامی باید خود را با نظام جهانی عدالت و حقوق بشر هماهنگ کند.
لیست زیر مشخصات تعدادی از کنشگران مدنی و زنان مدافع حقوق بشر است که با احکام مختلف در زمان انتشار این بیانیه در زندان به سر می برند:
- ۱- نرگس محمدی – فعال حقوق بشر – مجموعاً ده سال حبس – زندان اوین
- ۲- فاطمه سپهری – فعال مدنی – مجموعاً نوزده سال حبس تعزیری که اشد مجازات آنها یازده سال است – زندان وکیل آباد مشهد
- ۳- سپیده قلیان – فعال مدنی – سه سال و سه ماه حبس – زندان اوین
- ۴- فریده مرادخانی – فعال مدنی – سه سال حبس تعزیری – کانون اصلاح و تربیت تهران
- ۵- آنیشا اسداللهی – فعال کارگری – پنج سال حبس تعزیری – زندان اوین
- ۶- نسرین جوادی – فعال کارگری – پنج سال حبس – زندان اوین
- ۷- رها (راحله) عسکری زاده – فعال حقوق زنان – دو سال حبس – زندان اوین
- ۸- سروناز احمدی – فعال حقوق کودک – سه سال و شش ماه حبس – زندان اوین
- ۹- زهره صیادی – فعال حقوق کودک – یک سال حبس – زندان اوین (در حال حاضر در مرخصی استعلاجی)
- ۱۰- نسیم سلطان بیگی – روزنامه نگار و فعال حقوق بشر – سه سال و شش ماه حبس تعزیری – زندان اوین
- ۱۱- سعیده شفیعی – روزنامه نگار و فعال حقوق بشر – سه سال و شش ماه حبس تعزیری – زندان اوین
- ۱۲- گلرخ ایرایی – فعال مدنی – پنج سال حبس – زندان اوین
- ۱۳- مریم اکبری منفرد – فعال مدنی/ دادخواه – پانزده سال حبس – زندان سمنان
- ۱۴- نیلوفر حامدی – روزنامه نگار – سیزده سال حبس – زندان اوین
- ۱۵- الهه محمدی – روزنامه نگار – دوازده سال حبس – زندان اوین
- ۱۶- ناهید شیرپیشه – فعال مدنی/ دادخواه – پنج سال حبس – زندان زنجان
- ۱۷- ویدا ربانی – روزنامه نگار – شش سال و پانزده ماه حبس – زندان اوین (در حال حاضر در مرخصی درمانی)
- ۱۸- زهرا توحیدی – روزنامه نگار – یک سال حبس – زندان اوین
- ۱۹- هدی (زهره) توحیدی – روزنامه نگار – یک سال حبس – زندان اوین
- ۲۰- زینب همرنگ سید بگلو – فعال صنفی/ مدنی – پنج سال حبس – زندان اوین
- ۲۱- ریحانه انصاری نژاد – فعال کارگری – چهار سال حبس – زندان اوین
- ۲۲- عاتکه رجبی – فعال صنفی/مدنی – دو ماه – زندان وکیل آباد مشهد
- ۲۳- هاجر سعیدی – فعال کارگری – یک سال حبس – کانون اصلاح و تربیت سنندج
- ۲۴- سها مرتضایی – فعال صنفی/مدنی – شش سال حبس – زندان اوین
- ۲۵- مریم دریسی – فعال صنفی/مدنی – یک سال و سه ماه – تحت نظارت پابند الکترونیکی آزاد است
- ۲۶- راحله راحمی پور – فعال مدنی/ دادخواه – پنج سال حبس قابل اجرا – زندان اوین
لیست زیر نیز زنان مدافع حقوق بشر و کنشگران مدنی را در بر میگیرد که در زمان انتشار این بیانیه در حالت بازداشت در انتظار محاکمه هستند:
- ۱- نهاله شهیدی یزدی – فعال حقوق کودک – زندان کرمان
- ۲- رضوانه احمدخان بیگی – فعال مدنی – زندان قرچک ورامین
- ۳- لیلی سادات – فعال حقوق زنان – در آبان ماه ۱۴۰۱ در مشهد دستگیر شد، هیچ اطلاعاتی از آزادی یافت نشد.
- ۴- اوین راستی – فعال حقوق زنان – دستگیری در شهریور ۱۴۰۱ در مریوان، هیچ اطلاعاتی از آزادی یافت نشد.
- ۵- آرمیتا پاویر – فعال صنفی/مدنی – زندان تبریز
